‘Je zou misschien verbaasd hebben gekeken als iemand je twintig jaar geleden had verteld dat we de meeste van onze dagen voor oplichtende schermen zouden doorbrengen, dat de grenzen tussen werk en thuis zouden vervagen, dat onze schier eindeloze mogelijkheid tot verbinding maken ons zou loskoppelen van dat wat er werkelijk toe doet.

Het zou dystopisch* hebben geklonken.

Toch hebben we ermee ingestemd. Niet met alles tegelijk, maar geleidelijk. Eén veronderstelde verbetering per keer.

Een scherm aan je muur.

Een scherm op je bureau.

Een scherm in je zak.

Een scherm op je schoot.

Een scherm in je hand.

Een scherm om je pols.’

Een mail met deze tekst van The Minimalists zet me aan het denken.
Zouden wij nog zonder ‘scherm’ kunnen leven? Zonder het scherm van de smartphone, van de tablet, van de laptop of computer? Zonder tv-scherm: ja, zonder problemen, want: daar zijn al die andere schermen voor in de plaats gekomen. We hangen nu niet meer gezellig samen op de bank om naar een serie of het nieuws te kijken, we zitten tegenwoordig met elk ons eigen schermpje ons eigen ding te doen.
Kan dat niet anders? Kan het überhaupt nog wel anders?
Ik zal de enige niet zijn die ‘scherm-moe’ is. En dan hoef ik nog niet eens te vergaderen-via-een-scherm, les te geven of te krijgen via-een-scherm, te nieuwjaarsborrelen-via-een-scherm of… nou ja, vul zelf maar in. Het tempo van ver(der)gaande digitalisering is het afgelopen jaar flink opgeschroefd, evenals het tempo van dehumanisering. Alles wat ons mens en menselijk maakt, en verbindt, ‘mag’ niet meer.
Ik maak me zorgen, en zou het liefst alle stekkers letterlijk eruit trekken en me schermloos en draadloos in een echt hutje op de hei (of een berg) terugtrekken. Nou ja, samen met Jacob dan. Die heeft dezelfde droom, af en toe. Maar hoe realistisch is die?
Niet. Want we zijn a. simpelweg niet bereid een deel van de gemakken die de digitalisering ons heeft gebracht vaarwel te zeggen, en b. we kúnnen het niet meer zonder onszelf danig in de problemen te brengen. We zijn al veel langer dan we denken ‘slaaf’ van een systeem.

Immers: de technologie die ons verbindt – manipuleert, polariseert, controleert ons óók. Met algoritmes, waardoor we langer dan we wilden tóch blijven hangen op Facebook, Instagram of welk ‘sociaal’ platform dan ook.

“Hoewel we denken dat deze platforms ons met de wereld verbinden, scheiden ze ons eigenlijk van de realiteit. Ieder van ons leeft en leert in een gepersonaliseerde filterbubbel die verandert – en radicaliseert – hoe we functioneren in de samenleving” – (filmmaker Jeff Orlowski, onder meer de maker van The Social Dilemma, een documentaire waarin de kwalijke gevolgen van grote techbedrijven als Facebook en Google aan de kaak worden gesteld)

Dwingend-om-aandacht-vragende rode cijfertjes bij elke applicatie houden ons verslaafd aan het scherm. ’Je hebt 35 berichten!!!’ Gelukkig kun je dat soort meldingen allemaal uitzetten. Ik heb dat lang geleden al gedaan. Geeft een hoop rust.
Maar toch, maar toch… vind ik dat ik nog teveel achter ’t ene of ’t andere schermpje geplakt zit, terwijl ik die tijd beter zou kunnen besteden aan:
*Deens leren. Hoewel: voor de geluidsfragmenten heb ik een scherm-met-luidspreker nodig. Alle leeslesjes heb ik ooit wel uitgeprint
*Harp spelen. Oh nee… mijn nieuwste boek is geen papieren boek meer… staat op de iPad, zoals veel van mijn muziek
*Een boek lezen. Hm… we hebben een paar echte boeken in de boekenkast, maar de meeste zijn e-boeken
*Een boek schrijven. Tja. Dat ga ik toch echt niet meer met een vulpen op papier doen, dat vinden (helaas) mijn handen niet fijn meer…
*Een van de kinderen bellen. Maar die willen ons dan ook meteen graag ZIEN, dusss…

‘Als onze innovaties een leven dat de moeite waard is in de weg staan, zijn ze dan eigenlijk geen degeneraties? Wat gebeurt er als de kleuren op onze schermen steeds levendiger worden, maar ons leven steeds meer grijstinten krijgt? Wanneer we onze technologie upgraden, maar alles wat zinvol is, downgraden? Wanneer de onophoudelijke gloed van het scherm helderder wordt, maar onze vreugde en ons doel dimmen? Op welk punt zetten we het uit?’

We kunnen moeilijk zonder schermpjes, maar: lang niet ál onze ‘schermtijd’ is nutteloze scrolltijd. Het is goed dit af en toe eens te beseffen. Dat ‘het scherm’ niet óns controleert, maar wij toch nog steeds de controle over dat schermpje hebben. Als we het weer van vandaag willen weten, dat we gewoon naar buiten kijken, en als we willen weten hoe het morgen wordt: de weerapp raadplegen.
Maar het nadenken hierover heeft er inmiddels wel toe geleid dat we eens gaan beginnen met één dag in de week zo goed als alles op UIT te zetten. Geen elektriciteit (op de kookplaat na) en dus ook geen schermpjes. Geen lampen, maar kaarsen. Muziek: zelf maken. Even geen verbinding meer met de rest van de wereld, maar alleen met hier, nu en met elkaar.

*Dystopie is een (denkbeeldige) samenleving met louter akelige kenmerken waarin men beslist niet zou willen leven. Een dystopie is daarmee het tegenovergestelde van een utopie die juist een bijzonder aangename samenleving voorstelt.